Arriceus de Mario Pudhu custa anàlisi de importu a pitzus de is lìburus innui studiant is pipius e is piciocheddus sardus. Sa circa est de calincunu annu a oi po unu cunvènniu in Carbónia, ma ddu publicai imoi scòviat ca pagu est mudau de unus cantus de annus a oi.
A fàere contu bene de su chi est s’iscola in Sardigna, nudh’àteru si podet nàrrere si no chi cust’iscola, in su chi contat de prus, est naschia, créschia, cambiada e de sèm pere guvernada de foras: no dha podeus cualificare si no coment’e iscola italiana, cun totu chi su personale a pagu a pagu at pótziu èssere sardu in parte sèmpere prus manna, e mancu cun su chi est cambiau de ‘autonomia scolastica’.
Podeus cunsiderare chi, fintzes cun s’orizonte apertu a 360 grados, comente est giustu chi siat, si unu “ogetu” de s’istúdiu podet tènnere prus sensu de un àteru est cussu chi podeus definire “noso etotu” cunsideraos coment’e colletividade, pópulu, po totu su chi distinghet e pertocat is Sardos: su primu ogetu de s’istúdiu depeus èssere noso etotu, si no seus un’istrégiu buidu de prènnere e imprènnere solu de istórias e fatos angenos e si totus teneus sa matessi dignidade e importu in is piessignos chi nosi faent a èsseres umanos.
Podeus nàrrere chi s’iscola depet èssere fata po serbire a sa gente e nosi depeus pregontare si e ite, in cust’iscola, s’istúdiat de is Sardos e de sa Sardigna. Custa pregonta tenet sensu po totu su chi podet èssere programma de istúdiu. Ma, ca andhat a su coro de sa chistione, in custu cunvegnu dha limitaus a s’istúdiu de s’istória e precisaus: In totu is grados de s’istrutzione, e po totu su chi est s’istúdiu coment’e métidu e argumentu de programma e duncas coment’e base de su ischi re istóricu, in cust’iscola ite s’istúdiat de s’istória de is Sardos e de sa Sardigna? Sa pregonta no tenet sensu solu po is Sardos: ndhe tenet po is àteros puru, deasi comente ndhe tenet po is Sardos a istudiare su chi podeus o depeus ischire de is àteros. Ma de seguru sa domandha est prus urgente po noso, cunsiderandho chi, intanti, sa responsabbilidade de su chi faeus noso, fintzes sa formatzione e istrutzione, dha por taus nosàteros etotu – cunsideraos personas, docentes, istudentes, amministradores/ políticos, síngulos e colletividade – e chi seus noso is primos chi depeus connòschere is fatos nostos po su solu fatu chi a noso non dhue depent pentzare is àteros, ca is an genos tenent de pentzare innanti a issos etotu.
Po arrespòndhere in prenu a sa pregonta iat a tocare de fàere un’istúdiu meda prus largu de custa relatzione, ca iat a tocare de analizare assumancu unu campione significativu de programmas de istória deasi comente is docentes dhos ant propostos e fatos istudiare realmente a is istudentes.
Mi seo limitandho a s’anàlisi de unos cantu cursos de istória adotaos in annos: tres cursos cumpletos de iscola média manigiaos in tres logos diferentes (Santuanni Suérgiu, Sàrdara e Illorai), unu de A. Brusa, S. Guarracino, A. De Bernardi, Il nuovo racconto delle grandi trasformazioni, Ed. Scolastiche Mondadori, unu de S. Alvaro, G. Colombo, Le civiltà nella storia, nuova edizione, Ed. De Agostini, un’àteru de G. Gentile, L. Longa, I. Ferraris, Polis, cittadini della storia, Ed. La Scuola; e unu cursu cumpletu de iscola superiore chi ant manigiau custos annos passaos in su Ginnàsiu e Liceo clàssicu de Carbónia: de E. Cantarella, G. Guidorizzi, Storia del mondo antico, dalle origini ad Alessandro Magno e Storia del mondo antico, dall’Italia preromana a Giustiniano, Ed. Einaudi Scuola e, po su Clàssicu, S. Guarracino, Storia dell’età medievale, dalla caduta dell’impero romano alla riforma protestante, de S. Guarracino, P. Ortoleva, M. Revelli Storia dell’età moderna, dall’assolutismo alla nascita delle nazioni e de P. Ortoleva, M. Revelli, L’età contemporanea: il Novecento e il mondo attuale totu de Ed. Scolastiche Bruno Mondadori.
In totu, prus de 6.000 pàginas de istória.
Potzo aciúnghere chi un’anàlisi de is libbros de iscola cun custu puntu de osservatzione dh’ia giai fata is annos a giru de su 1980 e chi de libbros de istória de totu is grados de s’iscola ndh’ia analizau prus de 40, manigiaos in prus de deghe tra bidhas e citades diferentes de sa Sardigna, de Editores e Autores diferentes.
Depo nàrrere ca cun is testos analizaos po custa relatzione no arrennèscio a mi fàere un’idea in nudha diferente de sa chi fut possíbbile a ndhe bogare trint’annos agoa: potzo nàrrere ab uno nosce omnes, tanti in sa sustàntzia de su chi pertocat is Sardos su chi arresurtat in custos bàtoro cursos puru est totu sa matessi cosa.
Po comodidade de sa relatzione, fintzes ca su tempus po dha lígere est pagu, mi límito a fàere s’anàlisi de su chi, tra testu iscritu e cartinas, apo pinnigau in su cursu po su ginnàsiu e clàssicu (chi a solu faet prus de 3.000 pàginas) e solu in sa tabbella pòngio datos cumplessivos leaos in totu is testos.
Fatzo custu iscéberu no solu ca s’idea fundhamentale chi si ndhe podet bogare est assolutamente sa matessi, ma fintzes ca si podet cunsiderare custu testu su ‘méngius’ ca faet praghere a ischire chi assumancu calecunu at postu calecuna cosa de is Sardos.
Apo analizau fintzes unu cuartu cursu cumpletu po iscola média, Storia, de S. Zaninelli, C. Cristiani, G. Bonelli, P. Riccabone, Editore Atlas, essiu ocannu coment’e proposta noa, inue dhue ant postu unu paràgrafu, mesa paginedha, “La Sardegna: dalla civiltà nuragica alla colonizzazione fenicia” e sa fotografia de Su Nuraxi de Barúmini; ma sigomente po totu s’àteru no dhue at própriu nudha de diferente, in 960 pàginas, no dh’apo postu in contu. In prus, si bolet nàrrere calecuna cosa, in su volume Storia medievale ant dedicau unu capítulu a «La fioritura delle lingue neolatine e la nascita delle università» (p. 214) e foedhandho de is limbas narant «alcune di esse, seppure cambiate rispetto ad allora, sono tuttora in uso: il provenzale, il francese, l’italiano, il ladino, lo spagnolo, il portoghese, il catalano e il rumeno».
Domandha: Custos Autores si funt immentigaos de su sardu? O no ischint chi est una limba neolatina su sardu puru? O no ischint ancora chi su 1999 su Parlamentu italianu at aprovau sa lei 482 chi ponet in su contu su sardu puru? (e cunsideru a parte chi, de sèmpere, po chie pagu pagu si est interessau de limbas neolatinas s’at agatau una lista cun su sardu puru). Podeis iscobèrrere chi ischint cussu e de prus puru… Ma paret chi fatzant su trebballu segundhu sa régula “non sappia la sinistra ciò che fa la destra”. Difatis in su de chimbe volumes de s’òpera, Cittadinanza, Costituzione, ant dedicau su cap. 6 a «Il principio della tutela delle minoranze linguistiche» e in is cartinas chi interessant a noso narant in d-una «CATALANI 18.000 persone concentrate soprattutto ad Alghero (Sassari)» e in s’àtera «SARDI 1.269.000 persone in tutta la Sardegna (77,48%)», po sa precisione…, e in sa pàgina 66 ant iscritu «Attraverso iniziative particolari delle Regioni a Statuto speciale, delle Province e dei Comuni tutte queste minoranze linguistiche vengono tutelate, valorizzando soprattutto il modello del bilinguismo: a scuola si insegnano le due lingue (l’italiano e la lingua d’origine), che vengono poi utilizzate nell’ambito della pubblica amministrazione.”!!! Is Sardos giai est abberu chi seus drommios e no nosi seus acataos de nudha, ma custos Autores puru, lampu!… ischidadedhos funt a nàrrere cosas chi no ischeus mancu noso! O fortzis ant pentzau chi, sigomente cussu chi narant dhu faent in Sud Tirolo e in Valle d’Aosta, dhu teneus in Sardigna puru! E deosi i futuri Italiani sono informati…
A chie bolet bíere e lígere própriu totu su chi apo pinnigau in totu is testos – e giai no s’at a immarrire meda meda sa conca! pruschetotu dh’ia a consigiare de si leare testos de iscola e, ischendho ite est s’istória de is Sardos, si dha connoschet, fàere s’anàlisi po arrespòndhere a sa matessi domandha de custa relatzione.
Po cricare in custos testos, a pàgina a pàgina, calecuna cosa chi pertocat sa Sardigna e is Sardos tocat de andhare a microscópiu, foras is cartinas chi però funt a corredo, suplementu de totu su chi podeus nàrrere discursu, paràgrafu, capítulu e propriamente istúdiu e argumentu de istudiare. Deo apo sinnalau chi ant nomenau sa Sardigna totu is bortas chi apo agatau assumancu s’arraighina SARD (es. “Regno di Sardegna” ma foedhant de su Piemonte!) e antzis apo pigau e marcau chi ndhe ant foedhau fintzes candho calecuna cosa si podiat cumprèndhere coment’e nada de sa Sardigna puru in cantu custa dhue fut solu in sa cartina, fintzes sentza unu mesu foedhu nau apostadamente.
E arresurtat abberu difícile a si acatare in custos testos chi in s’istória de s’umanida de dhu’est sa Sardigna puru, difícile a si acatare chi dhue seus is Sardos: sa gioventude chi si format cun custos testos, si no tenet àtera ocasione, at a pentzare chi is Sardos no eus fatu istória, antzis própriu no nosi seus mai agataos, chi sa Sardigna est desertu. In sa formatzione sua at a realizare s’ecuatzione Sardigna/Sardos = istória NUDHA.
Sa Sardigna dhu’est “fusa”, giai iscallada in Itàlia ab aeterno Si s’istúdiu de s’istória depet serbire no solu a prènnere su crebedhu comente si prenet un’iscafale de libbros ma a pigare is fatos istóricos coment’e frutu de sa libbertade/responsabbilidade umana, imparandho duncas a èssere gente e no buratinos, sugetos e no solu ogetu de istória, ia a nàrrere chi in custos testos si podet imparare una diseducatzione grussera e presumia in sa matessi misura chi no dhue agataus is fatos chi tenent a sugetu a noso etotu, calisisiat s’istória chi teneus.
E ite si podet osservare? Si paret pagu, sa falsificatzione de s’istória! Custos testos faent coment’e unu chi, oe, si ponet ochiales cun lentes de unu certu colore e cun cus sos càstiat totu is millénnios passaos e biet, e solu si cricaus a fustighedhu faet a bíere, presentat a is àteros totu de cussu colore, sentza chi mai dhi bèngiat calecunu dúbbiu, a costu de foedhare a pen tzamentu (bellu trebballu de istóricos!), a costu de nàrrere su falsu.
Cales funt custos ‘ochiales’? Funt su chi de peus batiare “cornice”, sa “gàbbia” inue fàere intrare sa Sardigna de sèmpere e ammalaògia: est s’Istadu italianu, s’Itàlia política = Stato italiano comente est naschiu su 1861, comente est in sa cartina política de s’Itàlia; e comente est in s’art. 131 de sa Costitutzione italiana, inue narat «Sono costituite le seguenti Regioni: Piemonte; Valle d’Aosta; Lombardia; Trentino-Alto Adige; Veneto; Friuli Venezia Giulia; Liguria;
Emilia Romagna; Toscana; Umbria; Marche; Lazio; Abruzzi; Molise; Campania; Pu glia; Basilicata; Calabria; Sicilia; Sardegna», «Regione» s’ente de amministratzione chi tenet sa Sardigna e chi in Sardigna tenet sa sede in Castedhu, Viale Trento n. 69, cosa chi at fatu s’Assemblea Costituente italiana cun sa lei n. 3 de su 26/02/1948. Ma mentres chi custa est istória, cosa chi at fatu sa gente e sugeta a su giudítziu de sa gente líbbera e responsàbbile, cunfundhent e faent cunfúndhere una geografia de era geológica cun s’istória de pagos annos e cunsiderant sa Sardigna regione geogràfica de s’Itàlia, manigiandho su foedhu “regione” cun su significau chi no tenet, faent pas sare regione po Regione, falsificandho is cosas e ingannandho sa gente. Ia a bolle bíere sa cara de unu geògrafu, o fintzes de unu chi cumprendhet calecuna cosa de geografia, cunsiderandho sa Sardigna regione geogràfica de s’Itàlia! E chi istória e geografia dhue intrant s’una cun s’àtera giai est cosa segura, ca s’istória si faet IN su logu. Ma si s’istória chi apo apenas arregodau dh’at fata sa gente, e tocat a ischire ite bolet nàrrere po noso, de seguru no est sa gente de perunu logu e de perunu tempus chi at fatu sa Sardigna a ísula atesu de s’Itàlia 180 chilòmetros de mare in is duos puntos prus acanta! No bosi paret ca iant a pòdere èssere cunsideraos regione ita liana àteros logos prus acanta e fintzes atacaos a s’Itàlia? Poite regione no dhu narant de sa Córsica chi fut de Gènova prus de 500 annos e arresurtat mancu a metade de sa distàntzia chi sa Sardigna tenet cun s’Itàlia?
Fata sa gàbbia, donau per scontato, per risaputo, chi s’Itàlia est cussa de is cartinas políticas chi faent oe, andhant a bíere s’istória passada. E faent a bíere su chi arresurtat in is cartinas chi ponent e chi bieus innoghe.
S’Itàlia preromana bolet nàrrere innantis de sa fundhatzione de Roma (annu 753 innanti de Cristos). Antzis precisant chi est «anteriore al I millénnio a.C.» candho de Itàlia, si est meda, dhue fut su númene limitau a sa Lucània e solu in su I séc. innanti de Cristos istérriu a sa penísula.
Ma sa Sardigna fintzes de cussos tempos dha narant giai «territorio italico», prus puru, dha narant in manera assurda «penisola»: in Cap. 15, p. 2 narat «Anche i Fenici raggiunsero varie zone della penisola (Sicilia, Campania, Lazio e Sardegna)»!
Chi sa Sardigna fut in cussu tempus «area bizantina» comente narat sa didascalia giai est seguru ca in Sardigna che fut su domíniu bizantinu. Ma po cale motivu si podiat cunsiderare “Itàlia”? No ispereis de agatare mesu foedhu po ischire calecuna cosa de sa Sardigna! Ca no narant nudha.
Intanti est falsu chi sa Sardigna siat mai istétia «possedimento islamico» comente narant in sa didascalia. Ma po cale motivu si depet cunsiderare Itàlia? Si osservet chi a ispiegatzione de sa cartina iscrient «La car ta mostra la geografia politica della penisola italiana»: e it’est, no cumprendhent chi sa Sardigna, cunsiderada Itàlia, no est in sa penísula? O est abberu ca, in fundhu in fundhu, su chi narant Itàlia est própiu s’Itàlia e podent fàere a mancu de cunsiderare sa Sardigna?
Foedhandho de «i re aragonesi» dhos at naraos «Sovrani delle Baleari, della Sicilia e della Sardegna» e, a parte sa data ibballiada (ca sa prima ispeditzione militare dh’iant fata su 1323), de custa cartina no si cumprendhet ite fut sa Sardigna asuta de is Aragonesos, ca in perunu logu ant nau mancu mesu foedhu, ne candho e ne comente is Aragonesos si funt fatos meres de sa Sardigna, mentres chi de su regnu de Sicília ndhe ant chistionau in is pàginas 462-63, 467-68 e in p. 484. E a pònnere una data límpia, 1326, coment’e data de cuménciu de su domíniu aragonesu in Sardigna – un’ispétzia de veni vidi vici – est a cuare un’istória de gherras durada una chimbantina de annos e no própriu bregungiosa po is Sardos!
Ma pruschetotu est a cuare s’istória de is Sardos in parte manna de su períodu medievale, est a cuare e negare sa sugetividade política e organizatzione amministrativa soberana de is Sardos chi si guvernaiant cun 4 regnos, est a cuare s’indipendhéntzia e sa civiltade de sa natzione sarda. Est a torrare a NUDHA sa Sardigna e is Sardos.
E si nudha ndh’ischint, méngius fut a si dichiarare ignorantes, no a cunsiderare sa Sardigna sentza mancu ischire ite funt faendho a cumprèndhere.
In sa sólita gàbbia dhue istichint sa Sardigna e no ischint mancu ite nàrrere, ca dhue iscrient «Sardegna» e «Cagliari» e totu est cussu su chi narant. Totu su chi si podet cumprèndhere est chi sa Sardigna fut unu «Stato regionale italiano», chi fut Itàlia!
Postu chi sa Sardigna dh’ant posta cun su matessi colore de su «Regno di Napoli (Aragonesi)» si podet ischire ite ant bófiu nàrrere? Chi fut «Regno di Napoli»? Innoghe tocat a fàere a pentzamentu! E mentres chi in su capítulu ant foedhau cun 19 paràgrafos po ateretantos argumentos de totu sa realtade de sa penísula italiana e Sicília, no ant ispéndhiu mesu foedhu po sa Sardigna. Ma si fut «stato regionale italiano» poite no ndhe foedhant? E si no fut «stato regionale italiano» poite che dh’istichint in sa gàbbia/Itàlia?
Sa Sardigna, cun su matessi colore de is «territori attribuiti agli Asburgo di Spagna» che a su «Regno di Spagna», su «Regno di Napoli» e su «Regno di Sicilia», ma chentza nudha iscritu foras su númene «Sardegna», ite bolet nàrrere?
Chi fut «Regno di Spagna»? E no fut deasi. Chi fut «Regno di Napoli» o «Regno di Sicilia»?
E no fut deasi! Chi sa Sardigna fut «Regnum Sardiniae» de su 1297 custos Autores dh’ant mai ischípiu? Si acuntentant de saperne senza saperne, de fàere a pentzamentu.
Sa sola cosa ch’ischint est chi sa Sardigna est Itàlia, ca dh’ant imparau in prima elementare e depiant èssere bravos puru. E deasi in custa cartina de «L’Italia nel Settecento» narant calecuna cosa de sa Sardigna iscriendho in pitzus «Regno di Sardegna».
Ma candho e comente e poite est essiu a pígiu custu «Regno di Sardegna» depet èssere unu miràculu, ca mai in perunu logu ndhe ant foedhau, mancu mesu foedhu. O fortzis faent a ingertu e pentzant chi siat friscu friscu formau in cussos annos. In sa didascalia narant, però, chi [aparteniat] «All’Austria dal 1713 al 1720, poi ai Savoia», chi depet èssere totu su chi dhis interessat. E Italia comunque, però, e bastat cussu!
In custa cartina si acuntentant de nàrrere una cosa falsa, bastat chi sa Sardigna siat Itàlia. Poite sa beridade est chi mai sa Sardigna est istétia napoleónica, mai asuta de su domíniu de Napoleone! Berus est, difatis, chi is Savoia/Piemontesos (re e cortigianos), ca su Piemonte dh’iant ocupau is Francesos, si ndhe furint fuios in Sardigna a Castedhu (lómpios cun 7 naves su 3 de martzu 1799) inue funt abbarraos fintzes a candho at sighiu a dominare Napoleone in Itàlia.
In Sardigna dhue ant iscritu «Regno di Sardegna», ma cunsiderada «Itàlia napoleonica», però, chentza mancu connòschere cust’istória! No ischint àteru si no chi sa Sardigna est (e tandho fut puru) Itàlia!!!
In custa cartina narant un’àtera cosa falsa, ca iscrient «Regno di Sardegna» in Piemonte candho assolutamen ti mai s’Istadu «Regno di Sardegna» est istau si no sa Sardigna ebbia de candho, su 1297, si dh’at imbentau Bonifàciu VIII po dh’imprendhare a Giacomo II d’Aragona, fintzes a su 29/11/1847 candho Carlo Alberto di Savoia cun “regio viglietto” dh’at cancellau. Ma s’importante est chi sa Sardigna po custos siat Itàlia, fintzes si no ischint che pesci prèndere. Ca dhue ant iscritu «Sardegna» e «Cagliari», cosa chi ant ischípiu de prima elementare, e dha ponent in colore distintu ma no ischint mancu issos poite, ca nudha narant de custa distintzione e ne mai nudha ant nau de sa Sardigna e de is Sardos in su testu, ca po issos s’Itàlia, totu su chi dhis importat e contat, in realtade est cussa de sa cartina n. 10 prus ainnanti inue de Sardigna no dhue ndh’at.
Itàlia: custa est s’Itàlia chi ant contau in custos líbberos, su chi portant in conca e in cunsideru. Ca custa est, s’Itàlia! Cosa chi tropu Sardos no ischint e mancu bolent ischire (dhi narant Continente, difatis!). Ca a dhu ischire e cumprèndhere bolet nàrrere no a pedire a chie cuat o falsat s’istória faendho isparèssere sa natzione sarda, ma a nosi leare noso Sardos su càrrigu de responsabbilidade de sighire a fàere s’istória nosta coment’e pópulu líbberu.
Apo arregortu in d-una tabbella totu is bortas chi in calecuna manera si podet nàrrere chi funt naendho cosa de sa Sardigna. E arresurtat chi in prus de 6.000 pàginas dha no menant in is cartinas 88 bortas foedhandho de àteros, in su testu 90 bortas foedhandho de àteros. In is cartinas e/o icono grafia dha nomenant 46 (e bieus a parte po nàrrere ite e comente) e foedhandho propriamente de sa Sardigna dha nomenant 5 bortas (e po custas bieus sa borta significativa). De is 46 bortas chi ant nau calecuna cosa de sa Sardigna cun is cartinas (no totu is testos ant nau is matessi cosas), sa Sardigna fuedhendi de àteros
35 bortas craras po su chi ant bófiu nàrrere – e a parte cussas falsas o semplicemente ibballiadas – est chi: fut de àrea linguística latina, dhue iat un’arretza de istradas romanas, fut província imperiale romana, fut parte de s’Imperu romanu de Ocidente, manigiaiat s’aradu tra ditzionale, produiat lana e trigu, produiat linu, fut una via cummerciale marítima ge novesa, fut mesu cristiana e mesu musulmana (falsu), fut parte de su Sacro romano impero (falsu), fut cristiana-católica, nci fut sa «servitù della gleba» (falsu), dhu’est passada sa pesta su 1348, no teniat istamperias in su séc. XVI, dhue iat províncias capucinas, dhue iat collégios gesuitas, densidade de sa popolatzione (cun datos as surdos!), teniat «strutture agrarie arretratte», «contadini non liberi prima del 1848», teniat «strade ferrate», est una regione insulare, popolatzione urbana/non urbana, est «paese industrializzato», arresurtaos de su referendum 1946, tenet emigratzione meda, tenet incuinamentu, «dispone di forme particolari di autonomia», tenet pagu pagu de immigratzione.
Su restu no si cumprendhet ite ant bófiu nàrrere, ma sigomente sa Sardigna essit de s’abba de su mare, est terra emersa (custu dh’ant cumpréndhiu) e depet èssere ‘Italia’ ammalaògia, dha ponent mancari sentz’e ischire poite: unu bellu Vattelapesca dónnia tantis dhue istat bene!… Custa nota Vattelapesca in totu is puntos chi apo arregortu dh’apo posta in totu 30 bortas (po custas ‘informatziones’ o po àteras cartinas).
Inderetura 45 bortas apo postu sa nota FALSU po su chi narant (in su testu o in is cartinas): podeus fintzes solu nàrrere chi no est beridade su chi narant. S’idea chi essit de su chi e comente dhu narant est chi de sa Sardigna no ndh’ischint nudha, a parte s’idea chi est Itàlia, foedhant a pentzamentu, in manera aprossimati va, postu chi no depaus pentzare cosa meda peus ca prus de una borta faent pentzare a is afalsadores.
Is àteros tres cursos no ant dedicau mancu foedhu mancu a sa civiltade nuràgica, ma custu de su ginnàsiu dhi at dedicau duas pàginas e mesa, cun su puntu 15.6 de pàg. 13 e títulu «La civiltà nuragica». Cosa significativa, de seguru, fintzes si no funt is 14 pàginas dedicadas a sa civiltade etrusca, e a parte sa pagu precisione de prus de una cosa.
Ma chi si potzat cunsiderare sa Sardigna regione de s’Itàlia est sèmpere frutu de su papagallismu chi ant imparau e arripítiu de prima elementare sentza chi mancu a mannos e fatos a istudiosos dhis siat bénniu mancu mesu dúbbiu! Sa civiltade nuràgi ca dha cunsiderant «singolare e originalissima» ma dha narant «civiltà regionale»!!! Ma regionale de ite o de chie? Sa gàbbia dha teniant giai pronta de prima elementare, dh’aus giai bista in totu is cartinas chi ant postu e, si no est ancora craru, ant ingabbiau sa civiltade nuràgica in su capítulu n. 15 chi cumènciat in p. 2 dedicau a «L’Italia pre romana»: duncas, Sardigna = Itàlia preromana!
Ite significau podet tènnere, sinono, custa distintzione «regionale»? Solu is àteras civiltades funt “nazionali”, internazionali” o “universali” o no isco ite àtera categoria? E ite àteru podet significare si no “regionali” de s’Itàlia andhandho a cunsiderare sa Sardigna italiana candho mancu dhue fut s’Itàlia e mancu fortzis su númene Itàlia? Bastat a portare is ochiales coloraos chi s’ant postu oe! E poite no ant cunsiderau “re gionale” sa civiltade etrusca ma etrusca e bastat?
Si no bastat, po cumprèndhere chi prima che l’Italia fosse sa Sardigna po custos fut giai “regione italiana” in s’ischeda «APPROFONDIMENTO» de p. 14 narant chi is nuraghes furint postos «lungo le vie naturali che portano verso l’interno della regione»: duncas, sa Sardigna giai de su II millénniu innanti de Cristos fut regione de un’Itàlia chi mancu esistiat si no coment’e espressione geogràfica, cunfundhendho e ghetandho apare in manera assurda e grave sa geografia de milliones de annos cun s’istória de cust’úrtimu séculu e mesu, ca regione geogràfica de s’Itàlia NO fut, comente NO est!
Si ndhe bogaus cust’atentzione istrupiada e falsa dedicada a sa civiltade sarda antiga, podeus a boghe arta nàrrere chi in custos testos sa Sardigna est nudha prus de unu desertu. Sa Sardigna e is Sardos seus NUDHA, no eus fatu prus istória, seus nemos, gente iscallada, fusa, confusa (fusa con, cun s’Itàlia, cun is libbros de iscola e cun àteros termovalorizadores puru).
Ma si sa Sardigna dha pentzant Itàlia, poite no ndhe foedhant? E si no est Itàlia, poite che dha istichint in sa gàbbia ammalaògia e a ispropósitu cunfundhendho fin tzes sa geografia cun s’istória?
Si podent fàere tres ipótesi:
1. De sa Sardigna e de is Sardos no ndh’ischint nudha. Grave!
2. De sa Sardigna e de is Sardos ndh’ischint ma no ndhe bolent foedhare, cuant s’istória nosta. Grave!
3. De sa Sardigna e de is Sardos no dhis importat nudha. Grave!
In calisisiat de custas tres ipótesi faent unu dannu e un’ingiustítzia chi no si podent baliare po perunu motivu e dhu faent no solu a dannu de is Sardos ma de is Italianos etotu, ca issos puru tenent dovere e diritu de ischire ite seus istaos e seus is Sardos, si seus in su matessi organismu políticu chi naraus Stato italiano cun sa matessi dignidade! E si seus colónia de s’Itàlia – ca custa est sa realtade mala a ingurtire po is Sardos etotu – est méngius a dh’ischire noso e issos puru, ca noso no nosi podeus permítere de èssere parassitas de s’Itàlia, si custa est sa cunvintzione chi tenent, e no nosi podeus permítere de èssere dominaos e cunsideraos NUDHA, si custa est, comente est, sa realtade: a is Sardos e a is Italianos cumpetet una cosa ebbia, sa responsabbilidade de èssere gente civile, e no de nosi portare o èssere in buciaca che un’istràciu de fuliare.
E sigomente su chi arresurtat de custos testos seu cumbintu chi arresurtat de totu is àteros testos chi girant in is iscolas e faent de base a sa formatzione istórica de totu sa gioventude, mi domandho si políticos e intelletuales funt acabbaos totus iscallaos in is termovalorizadores de s’Itàlia (iscolas, partidos, sindacaos e àteru), si no dhis paret grave chi s’ignoràntzia siat posta a fundhamentu de su èssere gente civile e democràtica, e urgente fàere a manera chi a fundhamentu siat postu s’istúdiu de totu s’istória chi teneus.
Ca si custa ignoràntzia est sa ‘base’ de sa cusciéntzia de is Sardos, ebbenemindhe de classe dirigente sarda e de isperàntzia po is Sardos: prus de fatos a chinisu e sighios a fàere a chinisu, de isparèssere comente seus isparessendho, no si podeus aspetare.
I commenti saranno sottoposti ad approvazione prima della pubblicazione.
“Domandha: Custos Autores si funt immentigaos de su sardu? O no ischint chi est una limba neolatina su sardu puru?”
Risposta: Nou Faeddarzu Etimoligucu Dessa Limba Sarda (Salvatore Dedola – Linguista). Leggansi almeno le prime dieci pagine!
Custu traballu est stètiu scritu innantis a su lìburu de Dedola