Ambiente

100 Articoli

Cultura

115 Articoli

Economia

7 Articoli

Giustizia

5 Articoli

Interviste

41 Articoli

Lingua

26 Articoli

Mondo

12 Articoli

Musica

1 Articoli

Notizie

58 Articoli

Persone

7 Articoli

Politica

130 Articoli

S'Imprenta

74 Articoli

Sanità

12 Articoli

Senza Categoria

1 Articoli

Sport

4 Articoli

Storia

52 Articoli

Trasporti

2 Articoli

Non perdere gli aggiornamenti

Is chi faeddant gaèlicu depent tènnere pretzedèntzia

Pretzedèntzia a chie faeddat gaèlicu!

Sa chi sighit est una tradutzione de Riccardo Pisu Maxia de s’artìculu in inglesu “When it comes to Gaelic, native speakers should come first” de Rhoda Meek. S’artìculu est istadu publicadu su 15.09.2024 in su The National, su primu giornale in Iscòtzia a sustènnere s’Indipendèntzia iscotzesa.

“Is faeddadores gaèlicos diant dèpere pòdere bìvere sena tradutziones fitianas in inglesu” iscriet s’autora. Sa tradutzione proposta inoghe est prus de un’esertzìtziu de istile, ca is temas tratados ant furadu s’interessu de chie at traduidu. Custu non bolet nàrrere chi totus is penseris de s’autora siant cumpartzidos. Sa punna est a fàere connòschere a is sardos s’istadu de salude de su gaèlicu iscotzesu e s’apròciu de un’ativista de cue.


Una de is cosas chi prus arragaddant de su èssere de limba materna gaèlica est sa supositzione automàtica chi sa resone tua de esistire siat sa de sarvare sa limba.

Che parte de sa routine nostra, diamus dèpere inchingiare is manteddos nostros sarva-limba e mòvere intro a unu mundu cugugiadu dae s’inglesu, ispartzinende a totue su prùere màgicu de fada de sa tradutzione, antis de nos firmare pro s’ismùrgiu. A sa fine, sende nois faeddadores gaèlicos, est afàriu nostru su de nos dèpere assegurare chi sa limba non mòrgiat.

A beru? Diat dèpere èssere gasi? Proite?

Che faeddadora facunda de gaèlicu, sende chi in 40 annos no apo mai abbandonadu sa barca, apo addobiadu a una variedade manna de personàgios, ognunu de is cales si pensat chi su traballu de sa vida mia est su agatare s’elisir de vida longa pro una limba chi in Iscòtzia seus prus pagu de su 1% is chi dda faeddamus.

Antis de totu, b’est sa truma de is “tradue totu su chi ti nche colat a dae in antis”. Custos fideles sordados diant bortare fintzes s’eticheta de una cunfetzione de laores si nde tennerent sa possibilidade. Cando no iscrio artìculos chi anneant sa gente, fràigo giassos web. “E proite no est in gaèlicu?” est una pregonta chi intendo semper.

Ca ddue cheret una cantidade de tempus tonta e at a ingendrare pagu bèndidas. “Proite no nde ddue at de prus de gaèlicu in sa cunfetzione tua?” Ca tèngio bisòngiu chi is persones chi dda còmporant cumprendant ite sunt comporende. Aco’ ca.

“Ma est un’istòria bella, autèntica meda, at a agiuare is bèndidas”.

No, non ddos at a agiudare. Si su mercadu meu est in su sud de s’Inghilterra, no apo a segundare su disìgiu de fàghere sa cosa prus longa de cantu non siat netzessàriu ca mi faghet bènnere su bentu chérbinu. Non tèngio perunu interessu a fàghere un atu performativu autènticu, gràtzias.

Un’àtera truma ispassiosa est sa chi pesat sa conca pro s’istrutzione. Dae cando apo postu pee in unu cursu pro pipios de ses annos de GME (Gaelic Medium Education), su messàgiu chi apo retzidu est istadu chi mi dia àere dèpidu fàghere maistra de gaèlicu.

A fàghere pressione subra de is faeddadores gaèlicos pro chi si fatzant maistros no est sa manera mèngius de preservare sa limba.

“Non ti diat pràghere a insinnare?”
“As pessadu de ti fàghere maistra?”
S’idea chi unu siat unu faeddadore de gaèlicu e non bògiat a si costruire una carrera tramandende sa limba sua a calecunu paret iscussentziada.
“Ma si nch’est morende!”

Eja, gasi est, ma no est una resone sufitziente pro mi fàghere andare cada die a letziones cun pipios piticos. Pro nisciunu diat èssere unu praghere! Diamus imparare unu muntone de vocàbulos, ma non su gaèlicu.

“Fortzis carchi fràsia simpre dda dias dèpere imparare a gente comente a mie cando arribbamus”, est istadu su cussìgiu prus ùtile chi apo intesu dae pagu mentras mi lamentaia de s’istadu de sa limba a Tiree.
Diamus pòdere, e nche semus provende dae deghenas de annos ma, galu inoghe semus.
A beru, so formada pro imparare su gaèlicu a is adultos tràmite su mètodu Ulpan.

A dolu mannu cuddu mètodu at pèrdidu s’amparu de is “poderes fortes” de su gaèlicu e est istadu eliminadu dae sa matessi fatzione sua. Dia nàrrere chi tenet valore meda, no ùrtimu su fatu chi, antis de cada àtera cosa, ca imparat a is persones a faeddare. Ma apo seberadu de non dd’impreare prus. Proite? Ca istracat. E non ti torrat gràtzias. E, a pustis de annos passados a ascurtare persones chi degollant is sonos nostros prus difìtziles, no nde podia prus.

Sena de una carena sòlida a sustènnere s’imparu de sa limba, is faeddadores funtzionales, facundos e regulares ant a èssere pagos. Custa est sa realidade. Ma amus a esaurire s’energia e sa bona voluntade de is pagos dispostos a dd’insinnare.

In Tiree, semus chirchende de cambiare mètodos, dae s’imparu simpre a faeddadores noos a su animare is faeddadores nostros a impreare de prus su gaèlicu.

Seo cumbinta chi, si in is comunidades vernaculares nostras cherimus abèrrere àghedos in custa crisi semper prus funguda, sa crae siat custa. In custa òtica, cherimus normalizare, a manera majore, sa limba gaèlica in sa vida fitiana, fintzas ca s’echilìbriu demogràficu s’est istesiende dae is isolanos nadios.

Una die amus publicadu is oràrios de abertura de su distribudore de carburante in gaèlicu ebbia, sena tradutzione (is oràrios in inglesu fiant duos post prus in bassu in sa pàgina).

Deretu amus retzidu una risposta chi recheriat una tradutzione. Intre is resones de sa rechesta, chi depo ammìtere m’ant belle fatu pèrdere sa conca, bi fiat su cussìgiu chi oferende una tradutzione a costau de su gaèlicu, fìamus agiudende is persones a imparare, agiudende·nos gasi a sarvare sa limba nostra. Dade·mi fortza.

Is faeddadores gaèlicos diant dèvere pòdere bìdere is cosas in sa limba issoro sena semper dèpere tènnere contu is persones chi sunt imparende o sena semper bìdere s’inglesu a costau. Tenent su deretu de èssere faeddadores gaèlicos ebbia. Sinunca, su cuntestu issoro no est àteru chi unu trastu de aprendimentu pro calicunu àteru. E custa est una parte istremenada de su problema atuale.

Ite isperu tenimus de fàghere intèndere apretziados is madrelingua gaèlicos si sa prima cosa chi bident est una crìtica tipu “no est in ambas limbas”? E si esseret petzi in gaèlicu?

Cada programa televisivu in gaèlicu est trasmìtidu cun is sutatìtulos. Non sutatitulas chi podes abilitare o disabilitare, ca sunt costosos e sa TV gaèlica tenet unu budget piticu a beru. Custu signìficat chi is faeddadores gaèlicos bident sa versione inglesa mentras càstiant. Est difìtzile a non dda notare e minat de su totu su sentidu de tènnere su programa in gaèlicu. A chie est destinadu?

Mi dia pràghere a ischire cantas oras isperdimus bortende cosas chi nemos mai leghet. Tèngio un’avversione manna pro sa tradutzione de unu report annuale dae s’inglesu a su gaèlicu petzi pro pòdere ispuntare una casella de finantziamentu. M’isbilàntzio e naro chi est artamente improbàbile chi sa versione gaèlica dda legat calecunu francu is prus acanidos. Ma, comente si siat, ddu devimus fàghere, ca si no ddu faghimus, non contamus. Cada report chi non bortamus est unu àteru crau in sa bara de sa limba e, a mime puru, mi paret comente de dda serrare. 

Calicunu m’at pregontadu si is rubricas mias ant a èssere in gaèlicu. Ca diat èssere fantàsticu pro chie imparat. A manera franca, caros mios, no mi nde frigat nudda. Is rubricas mias sunt e ant a sighire a èssere in inglesu. Non seo inoghe pro samunare sa conca a s’àinu. In ue est su disaogu in custu? Is troll diant èssere imbalacados e mi diat dispràghere a ddos delùdere.

Depimus fàghere de prus. Is faeddadores facundos e nadios de gaèlicu, siat in is ìsulas siat in is tzitades, diant dèpere èssere acasagiados comente a is faeddadores chi sunt. Diant dèpere èssere in gradu de castiare programas sena sutatìtulos. Diant dèpere èssere in gradu de lèghere cosas noas in gaèlicu. Diant dèpere èssere in gradu de bìdere is oràrios de is istatziones de servìtziu o de lèghere is noas sena dèpere pessare de sighidu a is istudiantes o a is non-faeddadores.

A bortas, èvito de faeddare gaèlicu si penso chi apo a èssere interrogadu o trasformadu in un’oportunidade de aprendimentu. A bortas chèrgio petzi èssere una faeddadora gaèlica, bògio petzi faeddare gaèlicu. Non de cosas gaèlicas nen pro amustrare comente pronuntziare “dh”. Essere deo.

Su problema est chi a ddu faeddare fitianu, sunt gasi pagos faeddadores chi a s’ispissu non tenimus àteru sèberu chi nos afidare a beru a s’aprendimentu.

E non b’at nudda de isballiadu in s’imparare su gaèlicu, no òdio is istudiantes: amus imparadu totus, in unu modu o in s’àteru. E ddue diant dèpere èssere oportunidades de aprendimentu a cada livellu de connoschèntzia. Sa mirada mia, pro cantu formulada male, est chi s’imparu e s’aprendimentu de su gaèlicu non diant dèpere semper acontèssere a ispesas de is chi giae faeddant. E custu, a fitianu, est su acuntesset.

Fotografias: thenational.scot

La chi sighi è una traduzioni di Caterina Vittoria Roselli di l’altículu “When it comes to Gaélic, native speakers should come first”, di Rhoda Meek, chi è in inglésu. L’altículu è statu pubblicatu lu 15.09.2024 illu The National, lu primma gjulnali scozzésu a sustiní l’indipindènzia scozzésa.

Li faiddadóri di gaélicu doaríani campà senza traduzioni custanti in inglésu”, scrii l’autóra. La traduzioni prupposta chici è più di un eselcíziu stilísticu, palchí li temi trattati àni furatu l’intaressu di ca à tradottu. Chistu no vó dí chi dugna pinséru scrittu ill’altículu sia cundiisu. Lu scopu di chistu trabaddu è di fà cunniscí a li passoni saldi lu statu di saluti di lu gaèlicu scozzésu e lu puntu di ‘ista di un’attivista di chi.


Una di li cosi avvilenti avvéru d’esse di linga natia gaélica è paltí da lu prisuppostu chi la to’ rasgioni di ’ita sia salvà la linga. 

Com’e palti di la routine nostra, doaríami punicci lu mantéddu salva-linga e abbirintacci in un mundu cuzzatu da l’inglésu, spaltichinendi lu nostru piaréddu màgicu di fata di la traduzioni in dugna lócu pussíbuli, primma di filmacci a smulzà. A la fini, da chi semu nói li faiddadóri di lu gaélicu, è còmpitu nostru lu d’assiguracci chi la linga no mòlghia.

Avvéru? Dé esse cussí? E palchí?

Com’e faiddadóra spidita di gaélicu, pa’ no aé abbandunatu la balca pa’ 40 anni, aggju attuppatu una ’arietai manna di passunaggji, dugnunu d’iddi pinsaa chi lu trabaddu di la me’ ’ita doaria esse agattà l’elisir di longa ’ita pa’ una linga chi in Iscòzia la faéddani mancu di l’1% di nói.  

Primma di tuttu v’è la truppa di lu “traducí tuttu lu chi imbara felmu pa’ bastanti tempu”. Chisti suldati fidéli podaríani vultà puru li cunfizioni di laori si n’aíssiani la pussibilitai. Candu no scriu altículi chi straúltani li passoni, fràicu siti web. “Palchí no è in gaélicu?” è una dummanda chi intendu dugna ’olta.

Palchí vi ó un muntoni di tempu inútili, e arà a crià abbeddu pochi ’ènditi. “Palchí no v’è piú lu gaélicu innantu a l’imbólicu di li to’ prudotti?” Palchí mi selvi chi li passoni chi lu cumparíggjani cumprèndiani cosa so cumparendi. Eccu palchí.

“Ma è un contu beddu, autènticu abbeddu, podaria aggjutà a vindí.” 

No, no l’arà a fà. Siddu chi lu malcatu méu è ill’Inghilterra di suttu, no aggju di sicundà lu disíciu di fà una cosa più longa di cantu selvi, palchí mi dà fastídiu a dí c’aggja lu ’entu buinu. No aggju nisciun’intaressu a fà un attu palfolmativu auténticu, gràzii.

Un’alta truppa spassósa è chista chi àlza lu capu ill’istruzioni. Da cand’aggju postu pédi in un cussu pa’ stéddi di séi anni di una GME (Gaelic Medium Education), lu missaggju chi aggju riciutu è chi saria duuta divintà un’insignanti di gaélicu. 

Fà prissioni innantu a li chi faéddani gaélicu pa’ falli insignà no è la meddu manéra pa’ salvà la linga.

“No ti piaciaria insignà?”
“Ai pinsatu mai d’insignà?”
L’idea chi unu sia un faiddadóri di gaélicu e no vóddia custruissi una carriera passendi a li stéddi la linga sója, pa’ abbeddu gjenti è mal’a cumprindí. 
“Ma siddu chi è murendi!”

Eja, è cussí, ma no è un muttiu ’àlidu pa’ famm’andà dugna dí a lizioni cun stéddi minuréddi. No saria un piaceri pa’ nisciunu. Podaríami imparà un muntoni di paràuli, ma no lu gaélicu. 

“Fossi doaristi insignà calch’e frasi sèmplici a gjenti com’e me candu arriemu”, è lu cunsiddu utilósu chi aggju intésu da pocu candu m’éra lamintendi di lu statu di la linga a Tiree.

Podaríami, e semu cilchendi di fallu da dicini d’anni, ma semu ancóra cussí. Éu socu fulmata, a dí la ’iritai,  a imparà lu gaélicu a li manni pal mezu di lu mètudu Ulpan.

Chistu mètudu à paldutu lu sustegnu di li “pudéri folti” gaélichi e è statu abbandunatu da li so’ sustenidóri mattessi. Pal meni è fattenti abbeddu, palchí impara a li passoni a faiddà primma di dugn’alta cosa, ma aggju sciuaratu di no insignallu più. Palchí? Palchí è un’istiniatura. E è un còmpitu ingrattu. E dapói di tant’anni passati a ascultà la gjenti malturiendi li soni più diffícili di la linga nostra, no ni pudía più. Chena una basi sólida pa’ imparalla, no aremu a crià abbeddu faiddadóri spiditi, funzionali e fittiani. Chista è la rialtai. 

Ma aremu, invecci, a esaurí l’enelgia e la bona ’uluntai di li pochi passoni disposti a insignalla.

In Tiree semu cilchendi di cambià dirizioni, da l’insignu a ca no la faédda pal nudda a lu cilcà d’incuraggjà ca invecci lu gaélicu lu cunnosci, pa’ trattallu di più. 

Socu cunvinta chi, illi nostri comunitai dialettali, siddu chi vulemu iscí da chista crisi prufunda, chistu sia fundamintali. Pal chistu mutiu, vulemu nulmalizzà la prisènzia di lu gaélicu illa ’ita di dugna dí, puru palchí l’echilíbriu demogràficu si n’è allalghendi da l’isulani natii.


Una dí aemu pubblicatu l’oràrii di li stazioni di silvíziu in gaélicu, sólu una dí, chena traduzioni (l’oràrii in inglésu érani dui post suttu a chistu, appena più in bassu illa pàgina).

È arriata súbitu una risposta chi dummandaa una traduzioni. Tra l’algumenti chi à prisintatu fendi chista dummanda, chi décu dí chi m’ani gasi fattu paldí lu capu, v’éra lu fattu chi, lachendi la traduzioni accultu a lu gaélicu érami dendi la pussibbilitai a li passoni d’ imparà, aggjutendi dunca nói mattessi a salvà la linga nostra. Détimi la folza. 

Li faiddadóri di gaélicu doaríani pudé vidé  li cosi scritti illa linga sója chena tiné contu di li passoni chi la so imparendi o chena dué sempri idé l’inglésu accultu. Ani lu dirittu d’esse sólu faiddadóri di gaélicu. Cassinnò, lu so’ cuntestu intréu è sólu un aiminu pa’ l’imparu di calch’e altu. E chista è una palti manna di lu problema d’abali. 

Chi spirànzii aemu di fà intindé apprizzati li passoni di linga natia gaélichi siddu chi la primma cosa chi ’ídini è la críttica a lu fattu chi “no è in tutt’e dui li linghi?” E siddu chi fussia sólu in gaélicu?

Dugna prugramma illa televisioni lu trasmíttini cu’ li sottutítuli. E no di chiddi chi pói attivà e disattivà, palchí còstani troppu e la televisioni gaélica no à tuttu chistu budget. Chistu vó dí chi li chi faéddani gaélicu ani sempri la velsioni in inglésu candu la figgjulani. È diffícili a no nutalli e ni bóca lu sensu d’aé un prugramma in gaélicu. Ma tandu, a cal’è distinatu?

Mi piaciaria a sapé canti óri spindimu a traducí cosi chi nisciunu leggji mai. Aggju un infadu mannu illi cunfronti di lu dué traducí un documentu da l’inglésu a lu gaélicu sólu pa’ pudé signà una casella pa’ un finanziamentu. Mi lacu andà e dicu chi è abbeddu diffícili chi lu leggja calche unu chi no sia di li più appassiunati. Ma l’emu di fà, palchí sinnò, no ci ni semu intirissendi. Dugna report chi no traducimu è un altu cjodu illu baulu di la linga, e ancór’a me, mi pari di ’ntarralla.

Calche unu mi dummanda siddu chi li me’ rubrichi sarani in gaélicu. Palchí saria fantàsticu pa’ ca l’è imparendi. A dí la ’iritai, cari méi, no mi n’impolta nudda. Li me’ rubrichi so in inglésu e araggju a sighí cussí. No vóddu fà li conti a la teggja. Chi gustu v’è? Li troll podaríani sintissi cunfusi e no vóddu deludilli.

Aemu di fà di piú. Ca faédda be’ gaélicu, ill’ísuli com’illi cittai, doaríani esse addrimpiti pa’ li faiddadóri chi so. Doaríani pudé figgjulà la televisioni chena sottutítuli in inglésu. Doaríani pudé liggjí cosi nói in gaélicu. Doaríani pudé ’idé l’oràrii di li stazioni di silvíziu o liggjí li nói chena dué pinsà dugna mamentu a l’istudianti o a li passoni chi no lu cumprèndini. 

Calche volta, fòcciu a mancu di faeddà gaélicu siddu chi pensu chi podaría passà suttu interrogazioni o siddu socu chi si pó trasfulmà in un’occasioni d’imparu. A volti, vóddu sólu esse una faiddadóra di gaélicu, vóddu sólu faiddà gaélicu. No innantu a la linga o a comu si pronunziggja “dh”. Sólu éu. 

Lu problema è chi a faeddallu so cussí pochi passoni chi no pudemu fà altu chi affidacci a la palti di l’insegnamentu. 

E no v’è nudda di mali ill’imparà lu gaélicu, no aggju nudda contr’a l’istudianti: tutti aemu imparatu, in una manéra o l’alta. E vi doaríani esse oppoltunitai d’imparu a dugna livéllu di cunniscenzia. 

La me’ mirata è, pal cantu fulmulata mali,  chi l’insignu e l’imparu di lu gaélicu no doaríani esse sempri a gai di li faiddadóri chi gja esístini. E chistu, a spissu, è pròpriu lu chi succédi.

Fotografii: thenational.scot

Cumpartzi • Condividi

Lascia un commento / Cummenta

I commenti saranno sottoposti ad approvazione prima della pubblicazione.

Il tuo indirizzo email non sarà pubblicato. I campi obbligatori sono contrassegnati *

Captcha in caricamento...