Genti meda pensant chi in Sardigna is fèminas ant sempri tentu poderiu e dinnidadi. Carchi unu narat fintzas chi in Sardìnnia nci siat su “matriarcadu”, ma custu est un’istereòtipu, una credullèntzia.
In antis de totu tocat a nosi domandai si su “matriarcadu” siat esistidu diaderus, in Sardìnnia e in àteru logu. Ita bolit nai? Bolit nai chi est difìcili meda a agatai unu logu e unu tempus in s’istòria aundi is fèminas ant tentu poderiu in dònnia cuntestu de sa sociedadi, ca su signìficu de “matriarcadu” est cussu. Duncas si podit nai chi in Sardìnnia si creit chi is fèminas tèngiant poderiu e invecias sa beridadi est chi tenint responsabilidadis e imprècius mannus. Sa beridadi est chi a is fèminas tocat atendi a fainas de fundamentu po si podi campai is famìlias e, insandus, sa sotziedadi totu. Mancai fatu fatu pighint responsabilidadi de cumandu, custu pertocat sempri cuntestus foras dae su traballu e foras dae is àreas amministrativas e polìticas, anca sa presèntzia insoru est ancora pagu fintzas in Sardigna.
Nc’at arrastus de leis e traditizionis de calincuna forma de autonomia de is fèminas in Sardigna, ma nd’iscieus pagu. Po narri, a s’ora de is Giudicaus is fèminas podiant tènni propiedadi e custu boliat nai chi fiant “sugetos giurìdicos”, ma a s’àter’ala s’esistèntzia de giuighissas (sa prus famada est Elianora d’Arbarèe) non cumproat su “matriarcadu sardu”. Is giuighissas ant guvernau in nòmini de is fìllus o in fatu a sa morti de s’òmini designadu po assegurai sa sucessioni a su rennu.
Ammancant istùdius fungudus in contu de sa parti chi ant fatu e faint is fèminas in sa sotziedadi e custu si contat po discriminatzioni de gènere etotu.
Si podit nai chi su rolu de sa fèmina nd’est torrau de mancu po s’intrada de mollus culturalis allenus, mascimamenti a pustis de su de duus pustigherra.
Promòviri su mitu de su matriarcadu sardu bitit dannu fintzas ca est un’istereòtipu, e aici etotu nd’istorrat s’atentzioni dae sa connoscèntzia de is pràticas de resistèntzia chi is fèminas sardas ant avantzau in s’istòria.
Sa parti insoru is fèminas dd’ant fata e ndi agataus sinnus in ònnia àmbitu: literàriu, istòricu, polìticu. A dii de oi su contu de sa Sardigna est ancora unu contu contau dae is òminis, in contu de is òminis.
Sa partecipatzioni de is fèminas in is lotas po is deretus in Sardigna tocat chi siat connota e posta a craru. Po nai is operajas de sa Manifatura Tobacus in Casteddu chi fiant in primu pupa in sa chèscia de maju 1906, candu sa citadi fiat su teatru de sa furriada po su pani aici arremonada. O is fèminas militantis in is partidus polìticus e in is organizatzionis femininas in Sardigna, chi ant gherrau po sa conchista de is deretus de traballadoras e traballadoris, de su sufràgiu universali. Impari a issas bolint arregordadas is maistras chi in Sardigna, dae sa de duas perra de s’Otuxentus a totu su Noixentus ant donau unu contributu de importu mannu a s’istrutzione, aundi est capassu chi non siant amancadas maistras bellas a crosai sa lìngua sarda in s’imparòngiu in un’iscola de istadu, po cussu italiana, insertada in una sotziedadi sardòfona.
Po is fèminas s’istrutzioni at rapresentau una aina de emancipatzioni: a is fèminas sardas ddas iant bitias a s’idea chi po si ndi podi iscabulli dae unu cuntestu chi ddas introbiat, cun s’istùdiu e s’imparu (àmbitus chi s’imperat sa lìngua italiana) s’iant essi pòtzidu iscapiai dae sa cunditzioni de opressioni ma su fràigu de una feminilidadi “moderna” in Sardigna at israixinau su fueddai sardu dae una parti manna de sa sociedadi e si podit nai chi est istètia una faina de trassa mala. Su minisprètziu linguìsticu e s’israixinamentu de su sardu pertocat de prus is fèminas, chi giai bàliant sa ferta de s’opressione de gènere, e àteras categorias isminorigadas.
Is circas de sociolinguìstica ant postu a craru chi sa percentuali de is fèminas chi chistionant una variedadi locali est, asuta de is 65 annus e intre sa genti prus studiada, prus bàscia meda de is òminis.
Is fèminas fueddant prus pagu su sardu chi no is òminis, ca (nanca) su portamentu de is fèminas non podit essi “grezu”: custu ndi bogat a pillu chi su sardu at tentu cunsideratzioni de linguàgiu mesanu, agiumai fasciugu. Custu puru est unu pregiudìtziu interiorizau.
In is relatzionis eterosessualis, is diferèntzias de gèneri ant cunditzionau s’iscioberu de s’isposa o de s’isposu, massimamenti candu is pregiudìtzius in pitzus de sa lìngua ndi boddint finas sa personi.
Aici est chi po is fèminas sardas su de torrai a sa lìngua materna iat a essi che a si torrai a ponni meri e afirmai sa cultura e s’identidadi insoru.
A furriai is lìnguas de Sardigna no isceti a ogetu de rivendicatzioni, ma fintzas a mèdiu de espressioni est una pràtica de lota rivolutzionària contras a formas de opressioni diferentis. In Sardigna nc’at chistionis de subalternidadi de gèneri fintzas acapiadas cun àteras chistionis, che a cudda de classe.
Si in Sardigna si fessit agatau su matriarcadu, su prus de is bias, de is arrugas e de is pratzas non essint portau nòminis de òminis e invècias in s’Ìsula si podit pesai sa chistioni de sa misoginia ambientali. Cun totu chi grandus fèminas chi iant a minesci de preni is logus pùblicus cun su nòmini insoru si nd’at agatau e connotu, francu pagu esèmpius che a Eleonora d’Arborea o Gràtzia Deledda, non nd’at sinnu.
E intzandus fait a arrespùndiri a manera positiva a sa pregunta si sa cunditzioni feminina in Sardinnia est bella, oe in die? Si fessit de aici, no iant a serbiri leis po sa paridadi de istipèndiu po su matessi traballu, po su deretu a sa saludi o contra totus is formas de discriminatzioni.
Is fèminas po cantu is nùmerus non funt una minoria, ma bivint in una cunditzioni de subalternidadi po dinàmicas de isbilantzamentu de poderiu, de giustìtzia arrevèscia e violèntzia. In foras e in intru de is làcanas de s’Ìsula.
Is lotas contras a custu sistema si podint nai chi siant intersetzionalis candu punnant a nd’iscerai is acàpius intre is medas formas de minisprètziu.Unu primu passu iat a podit essi su de nd’isciusciai is istereòtipus: moveus dae custu, lasseus de fueddai de matriarcadu sardu e torreus a corbai is pràticas postas in motu dae totu is fèminas bellas a furriai ònnia cuntestu, mascimamenti cuddus marcaus dae oprimidura e violèntzia, a logus de resitèntzia.
PH di copertina: Paolo Mazzolari
