de Marco Piras
“Serbit a si fàghere cumprendere dae prus gente”: custa est s’iscusa chi pro s’in prus bogant a campu polìticos e ativistas chi, mancari connnoschende su sardu, issèberant de non dd’impreare mai in s’atividade polìtica cosa issoro, faghende atentzione a faeddare semper s’italianu cara a su pùblicu.
Tocat a nàrrere chi est berus: pustis de prus de chimbant’annos de italianizatzione fortzada, totus in Sardigna connoschimus s’italianu, ma nemos tenit mai in contu una cosa, diat èssere chi ddoe at una parte de sardos – mancari siat minoritària – chi sa lìngua sua est su sardu, chi sighit a chistionare in sardu in su fitianu, chi s’intendet prus segura allegande in sardu, chi bivit su faeddare in italianu che unu òbligu sotziale cunforma a sa situatzione, chi non faeddant s’italianu cun sa matessi naturalesa de su sardu.
Custas funt personat chi chie isseberat de impreare semper e isceti s’italianu isseberat de pònnere e a una banda, e tando tocat a cumprendere mègius chie sunt.
Chie chistionat su sardu
Mancari siat bessida in su 2007, sa chirca sotziolinguistica “Le lingue dei sardi” a incuru de Anna Oppo, isboddiat unos cantos datos chi nos contant meda subra de cale categorias de personas costumant a faeddare po s’in prus in sardu.
Sende chi, giai tando, sa percentuale de sardòfonos calàt a su basciare de s’edade, podimus ipotizare chi oe in die cuddas percentuales sient prus bàscias, ma tres datos mi parrint interessantes meda pros s’arregionu chi bògio fàghere.
In is biddas de prus de 20.000 abitantes ddoe at una percentuale de su 20% prus bàscia de sardòfonos chi non in is biddas cun prus pagu de 20.000 abitantes, sa percentuale calat ancora giai giai de unu àtero 10% chi pigamus is citades cun prus de 100.000 abitantes.
Ddoe at poi una diferèntzia de unu 10% intro is òmines de classe alta chi faeddant su sardu cumparadu cun is òmines de clàsse bàscia. Custa differèntzia s’addopiat pro su chi pertocat is fèminas.
Est a nàrrere: a faeddare su sardu sunt pro s’in prus personas de classes popolares chi bivint massimamente in biddas cun prus pagu de 20.000 abitantes, personas chi bivint duncas dificultades pro rejones econòmicas e connoschent sa farta de servitzios essentziales chi bivent biddas medas.
Ddoe at poi unu àteru fenòmenu de tènnere in consideru, diat èssere su chi sa classe dirigente, dae cando sa Sardigna est parte de s’Istadu Italianu, dd’ant seletzionada pro more de s’italòfonia.
Pro podere pigare parte a su guvernu de s’ìsula tocàt a connòschere s’italianu e duncas petzi una èlite chi si podiat permìtere de dd’istudiare teniat is gennas abertas a su podèriu, podiat pigare decisiones chi pertocànt s’amministratzione de sa terra nostra.
Is sardòfonos non bilingues nche ddos ant istesiados dae s’amministràtzione, e custu fenòmenu de pònnere a una banda is personas prus pagu istudiàdas chi connoschiant sa lìngua issoro ma non iant imparadu sa lìngua de is domindaores s’est affortiau in su tempus che unu cìrculu vitziosu, furriende sa lìngua sarda che sotzioletu, est a nàrrere che piessignu de is classes prus marginalizadas chi sunt obligadas a abarrare a làcana de sa vida polìtica.
Unu issèberu chi discriminat
E tando, ite bolet nàrrere s’issèberu chi faent politicos e ativistas meda de faeddare semper e solu in italianu cando faghent polìtica – mancari bortas meda tèngiant is cumpetèntzias pro nàrrere is matessi cosas finas in sardu? Bolet nàrrere comunicare chi sa lingua sarda e su chi rapresentat – e duncas s’istòria e sa cultura de su pòpulu sardu – non tenet sa dinnìdade pro intrare in is logos de su governu, bolet nàrrere a apostivigare chie podet e chie non podet pigare parte a s’amministratzione de sa terra nostra, bolet nàrrere a pònnere a banda totus is personas chi faeddant e ant semper faeddadu su sardu in su fitianu, chi pro s’in prus sunt una parte de sa sotziedade chi dd’ant marginalizada in su tempus e chi, prus de àterus, diant tènnere deretu de espressare is discriminatziones chi bivent cada die e rivendicare is deretos issoro.
Isseberare sèmper s’italianu est unu issèberu classista chi portat su podere a istare in is manos de is classes prus arricas e narat a is sardos chi, pro si pòdere guvernare, si depent leare su bestire de sardos pro si pònnere caratza de italianos.
Imàgini: riccardoravizza.com
